Wat je als maintenance professional moet weten over ATEX-zones

ATEX-zones worden ingedeeld op basis van de waarschijnlijkheid en frequentie van een explosieve atmosfeer. Hieronder een overzicht van de belangrijkste zones:

Voor gasontploffingsgevaar

• Zone 0: Een explosieve atmosfeer is continu of gedurende lange periodes aanwezig.
  Voorbeeld: De binnenkant van een opslagtank met brandbare vloeistof.
• Zone 1: Een explosieve atmosfeer is waarschijnlijk tijdens normale bedrijfsomstandigheden.
  Voorbeeld: Rond pompen of kleppen in een chemische installatie.
• Zone 2: Een explosieve atmosfeer is zelden en slechts gedurende korte tijd aanwezig.
  Voorbeeld: In de buurt van lekken in leidingen die snel worden gerepareerd.

Voor stofontploffingsgevaar

• Zone 20: Een explosieve stofwolk is continu of gedurende lange periodes aanwezig.
• Zone 21: Een explosieve stofwolk is waarschijnlijk tijdens normale bedrijfsomstandigheden.
• Zone 22: Een explosieve stofwolk is zelden en slechts gedurende korte tijd aanwezig.

Voorbeelden van ATEX-zones in bedrijven

• Batterijlaadplaatsen: Plaatsen waar zuurbatterijen worden opgeladen, bijvoorbeeld in magazijnen, worden vaak ingedeeld als Zone 1 of Zone 2 vanwege het vrijkomen van waterstofgas.
• Gasopslag: Opslagplaatsen voor industriële gassen zoals LPG of zuurstof vallen onder Zone 1 of Zone 2, afhankelijk van de ventilatie en aanwezigheid van ontstekingsbronnen.
• Opslagplaatsen van organische stoffen: Silo’s of opslagruimtes voor stoffen zoals graan, houtstof of suiker worden vaak ingedeeld als Zone 20 of Zone 21 door de kans op explosieve stofwolken.
• Chemische fabrieken: Reactievaten, opslagtanks en leidingen met vluchtige chemicaliën vallen vaak onder Zone 0 of Zone 1.
• Voedingsmiddelenindustrie: Opslagsilo’s voor granen of poedervormige ingrediënten zoals meel worden vaak geclassificeerd als Zone 20 of Zone 21.
• Tankstations: De omgeving rond vulpistolen en ondergrondse brandstoftanks wordt doorgaans als Zone 1 of Zone 2 geclassificeerd.
• Textielindustrie: Ruimtes waar fijne vezels of stofdeeltjes aanwezig zijn, zoals bij het spinnen van katoen, kunnen onder Zone 21 of Zone 22 vallen.
• Afvalverwerkingsbedrijven: Installaties voor het verwerken van organisch afval of het vergisten van materialen worden vaak in Zone 1 ingedeeld vanwege de vorming van biogas.

Volgens de ATEX 153-richtlijn zijn werkgevers verplicht om een explosieveiligheidsdocument (EVD) op te stellen. Dit document moet aantonen dat het risico op explosies is geanalyseerd en dat er passende preventieve en beschermende maatregelen zijn genomen. Het EVD omvat onder andere:

• Een overzicht van de ATEX-zones binnen de installatie: Waar bevinden zich mogelijke explosieve atmosferen?
• Een gedetailleerd zoneringsplan: Dit beschrijft de exacte indeling van zones (Zone 0, 1, 2, 20, 21, 22) op de werkvloer en de frequentie waarmee explosiegevaar kan optreden.
• Een analyse van ontstekingsbronnen: Zowel mechanische als elektrische apparatuur wordt beoordeeld op mogelijke risico’s.
• Beschrijving van organisatorische en technische maatregelen: Zoals training van personeel, inspectieprogramma’s, en gebruik van ATEX-gecertificeerde apparatuur.

Het EVD dient up-to-date te blijven en moet worden aangepast bij veranderingen in processen of apparatuur. Maintenance professionals spelen een sleutelrol bij het actueel houden van het EVD door het leveren van data, inspectierapporten, en risicobeoordelingen.

Een zoneringsplan is een visuele en gedetailleerde kaart van de werkvloer die aangeeft waar explosiegevaar aanwezig kan zijn en hoe vaak dit kan voorkomen. Dit plan is een essentieel onderdeel van het explosieveiligheidsdocument en dient meerdere doelen.

1. Identificatie van brandbare stoffen: Bepaal welke gassen, dampen of stof aanwezig zijn en hun eigenschappen.
2. Analyse van processen: Evalueer welke gebieden risico lopen op het vormen van een explosieve atmosfeer.
3. Indeling in zones: Wijs zones toe op basis van de waarschijnlijkheid en duur van explosiegevaar (bijvoorbeeld Zone 0, 1, 2, 20, 21, 22).
4. Visualisatie: Maak een duidelijke kaart waarop zones en risico’s worden weergegeven, inclusief apparatuur die speciaal is ontworpen voor gebruik in die zones.

Zoneringsplannen mogen door het bedrijf worden opgemaakt, maar moeten steeds geverifieerd worden door een externe dienst voor technische controle. Zoneringsplannen moeten regelmatig worden geëvalueerd en geüpdatet, vooral na proceswijzigingen, het introduceren van nieuwe apparatuur of na incidenten.

1. Selectie van apparatuur

Maintenance professionals moeten ervoor zorgen dat alle gebruikte apparatuur geschikt is voor de betreffende ATEX-zone. Apparatuur wordt geclassificeerd in verschillende groepen en categorieën die aangeven in welke zones deze veilig gebruikt kan worden.
Voorbeeld: Apparatuur die in Zone 1 wordt gebruikt, moet voldoen aan strengere eisen dan apparatuur in Zone 2.

2. Inspectie en onderhoud

Regelmatig onderhoud is essentieel om defecten te voorkomen die explosiegevaar kunnen vergroten. Dit omvat:

• Het controleren van afdichtingen en verbindingen op lekkages (met inert gas).
• Inspecties van elektrische installaties om vonkvorming te voorkomen. De installatie moet jaarlijks gekeurd worden door een externe dienst.
• Schoonmaken om ophoping van stoflagen te vermijden.

3. Competentie en training

Werken in ATEX-zones vereist specifieke kennis en vaardigheden. Training rond explosieveiligheid helpen professionals om de risico's te begrijpen en veilige werkwijzen te implementeren.

Nieuwe technologieën spelen een steeds grotere rol bij het verbeteren van veiligheid en efficiëntie in ATEX-zones. Denk aan:

• Hittecamera's: Hittecamera’s zijn waardevolle hulpmiddelen in ATEX-zones. Ze maken het mogelijk om temperatuurverschillen te detecteren zonder direct contact met apparatuur, wat helpt om oververhitting of defecten in een vroeg stadium te identificeren. Alleen ATEX-gecertificeerde hittecamera’s mogen worden gebruikt in gezoneerde gebieden.
• Ex-gecertificeerde apparatuur: Producten die ATEX-gecertificeerd zijn, hebben een officiële "Ex"-badge. Apparatuur die dat niet heeft, kunnen een ontstekingsbron zijn. 
• Predictive maintenance tools: Deze technologieën maken gebruik van IoT-sensoren en AI om potentiële defecten vroegtijdig te detecteren.
• Drones en robots: Voor inspecties in moeilijk bereikbare of gevaarlijke zones, waardoor risico’s voor personeel worden verminderd.

Best practices voor veilig onderhoud in ATEX-zones

ATEX-zones brengen specifieke uitdagingen met zich mee voor maintenance professionals. Door grondige kennis van de regelgeving, het gebruik van de juiste apparatuur, en proactieve inspectie en onderhoud, kunnen risico’s effectief worden beheerst. Investeren in training en moderne technologieën is daarbij cruciaal om veiligheid en efficiëntie te waarborgen.